Πώς μπορεί η υπερβολή να συμβαδίζει με τη φρόνηση; Ο χρωματικός και στιλιστικός κορεσμός με την εγκράτεια μιας ασκητικής αισθητικής; Και με ποιόν τρόπο μπορεί να συνδιαλέγεται παραγωγικά μια έκπτωτη αξία με το όραμα της αναδημιουργίας και της αναγέννησης; Ο Μανώλης Αναστασάκος αφηγείται την περιπετειώδη αλλά και μελαγχολική περιπλάνησή του σε έναν αποκαλυπτικό κόσμο εννοιολογικών κι αισθητικών αντιθέσεων, επιζητώντας τη συμφιλίωση, το δίδαγμα, την ελευθερία.

Ορμώμενος από μια ουσιαστική ανάγκη περιπατητικής θεώρησης της εμπειρικής πραγματικότητας, συχνά συλλέγει τυχαία υλικά, θραύσματα και υπολείμματα. Σε επίπεδο αισθητικής προσέγγισης, συνταιριάζει την ποιοτικότητα του objet trouvé με ένα ευρύ κι επιμελώς μελετημένο φάσμα εκφραστικών μέσων, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το σχέδιο, το ζωγραφικό κολάζ, τη φωτογραφία, την εγκατάσταση και τη γλυπτική. Δεν διστάζει να συνδυάσει στο ίδιο έργο ετερόκλητες αισθητικές αναφορές, να πειραματιστεί με τη συναρμογή ποπ, ρεαλιστικών, σουρεαλιστικών, μίνιμαλ και μπαρόκ τεχνοτροπιών, να εξερευνήσει την απόσταση που χωρίζει το «πομπώδες» από το «απέριττο» και τελικά, ακόμα και να αναδείξει κοινούς τόπους μεταξύ τους. Συνήθως, ως κοινός τόπος αναδεικνύεται η παραγωγή του παλίμψηστου. Η αδιάκοπη επεξεργασία των υλικών συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα που προστίθενται συνεχώς στην πρωταρχική επιφάνεια, έτσι ώστε η σύνθεση, στην τελική της μορφή, να επιστρέφει σε ένα σημείο «μηδέν»: ο πλεονασμός σωπαίνει και η αφθονία γίνεται απουσία. Η μετάβαση από την υπερβολή στην αφαίρεση πραγματοποιείται επίσης μέσα από τεχνικές επικάλυψης, οι οποίες συμπορεύονται με την συμβολική νοηματοδότηση του εκάστοτε έργου: λευκό-γκρι επίχρισμα για την αίσθηση της «απώλειας» ή την εκπνοή της απλότητας και της αθωότητας, χρυσό ως παραπομπή στο υπερβατικό και το θρησκευτικό στοιχείο, ως αναφορά στον «χαμένο θησαυρό», στο χρήμα και τη ματαιότητα. Ο Μανώλης Αναστασάκος διεισδύει στον κόσμο του Μύθου, αντιπαραβάλλοντας αλληγορίες της μυθολογικής γραμματικής και της θρησκευτικής παράδοσης ή τον Μύθο της Φύσης και της Τέχνης αυτής καθεαυτής, με τους ψευδοαισθησιακούς μύθους της σύγχρονης πραγματικότητας.

Ο λαβύρινθος, ο μίτος, η Σφίγγα, ο Ίκαρος, ο σκαραβαίος, το τάμα, το χρήμα και οι νέες τεχνολογίες είναι λίγα μόνο από τα σύμβολα που χρησιμοποιεί για να περιγράψει τον αυτοεγκλωβισμό του σύγχρονου ανθρώπου στην πλάτη της προόδου, την αδυναμία αυτοπαρατήρησής του και σύνδεσής του με την Ιστορία και τη Φύση, τις συνέπειες σύγχρονων τεχνολογικών πειραματισμών, την οικολογική ασυνειδησία, την έκπτωση του έρωτα, τη διαστρεβλωμένη αντίληψη της ελευθερίας στο πλαίσιο μιας φαινομενικά λογοκρατούμενης κοινωνίας.

Ο μυθολογικός συγκρητισμός ωστόσο δεν εξαντλείται σε προϋπάρχουσες μεταφορές. Ο καλλιτέχνης επινοεί ευφάνταστους συνειρμικούς συσχετισμούς όπου αποτυπώνει με χαρακτηριστικά απλό και μέσο αισθητικό λόγο τους προβληματισμούς του για το ανεκπλήρωτο ταξίδι προς την αυτογνωσία («Future Is Calling», «Now», «Eva»). Ακόμα, αξιοποιεί σημειολογικά και με διάθεση σκωπτική, συστήματα πρώιμων παραστάσεων και εννοιών (στοιχεία πρωτογονισμού, ιερογλυφικά, απολιθώματα καθώς και αρχαιολογικές παραπομπές ή στοιχειώδη συστατικά οργανικής ύλης) άλλοτε για να προσδώσει στο έργο του την αίσθηση της πληρότητας και άλλοτε για να προτείνει μια ολιγαρκή, ασκητική προσέγγιση της σύγχρονης εμπειρίας. Σε μια πιο βαθιά όμως ανάγνωση, ο επίλογος του Μανώλη Αναστασάκου δεν είναι ένας ακόμη θρηνολογικός στοχασμός. Η «σιωπή», ως αισθητικό και νοηματικό απόσταγμα του έργου του, είναι κυρίως αυτοαναφορική· ο δημιουργός αυτοαναιρείται και αποφαίνεται ότι «ο ανώτατος βαθμός της Άσκησης λέγεται Σιγή».

«Πώς μπορείς να φτάσεις στο σπλάχνο της Άβυσσος και να την καρπίσεις; Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί, δεν μπορεί να στριμωχτεί σε λόγια, να υποταχτεί σε νόμους· καθένας έχει και τη λύτρωση τη δική του, απόλυτα ελεύθερος. Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν’ ανοίξει δρόμο» (Νίκος Καζαντζάκης, «Ασκητική: Salvatores Dei»).

Βάνα Βερροιοπούλου
Υποψήφια Διδάκτωρ Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης/Αισθητικής (Α.Σ.Κ.Τ. – Université 
Paris VIII)

* Από τον κατάλογο της έκθεσης «Cosmos» του Μανώλη Αναστασάκου, Blender Gallery, Γλυφάδα, 2015.