ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΠΑΡΙΣΤΟΥΝ ΠΙΝΑΚΕΣ

«Αυτό που βλέπεις είναι αυτό που βλέπεις»
Frank Stella
. «Αυτό που βλέπεις δεν είναι αυτό που βλέπεις»
Δημήτρης Αναστασίου

Όταν ο Δημήτρης Αναστασίου με κάλεσε στο ατελιέ του για να δω την ενότητα «Πίνακες που αναπαριστούν πίνακες» που θα παρουσίαζε στην γκαλερί Καπλανών 5, η αλήθεια είναι ότι κατ’ αρχάς αισθάνθηκα αμηχανία. Μπαίνοντας σε ένα δωμάτιο περίπου 20 τ.μ., ήρθα αντιμέτωπος με ένα χάος, αντίστοιχο του εργαστηρίου ενός Bacon. Η αμηχανία μου δεν προήλθε ωστόσο από την ακαταστασία του χώρου, αλλά από το ότι δεν μπορούσα να εντοπίσω την εν λόγω δουλειά. Υπήρχαν δύο καβαλέτα στο μικρό δωμάτιο, πάνω στα οποία υπήρχαν ένα πορτρέτο και ένα εσωτερικό, δουλειά που ήδη γνώριζα. Κοιτώντας έναν γύρο τους τέσσερις στενούς τοίχους παρατήρησα ότι υπήρχαν αναρίθμητα αντικείμενα,
δυο χιλιογραμμένοι μαυροπίνακες, δυο κομμάτια φελλού, το ένα με φωτογραφίες, καρτ ποστάλ και σημειώσεις, το άλλο με καρφιτσωμένη μια ζωγραφιά η οποία σε τίποτα δεν θύμιζε τον γνώριμο τρόπο που ζωγράφιζε ο Αναστασίου, σχέδια με μολύβι, φωτοτυπίες γνωστών έργων της ανά τους αιώνες τέχνης, παλιότερα έργα του και πάμπολλα τελάρα
με τη φάτσα στον τοίχο που περίμεναν κάποιον να τα βγάλει απ΄ την τιμωρία. Υπέθεσα, λοιπόν, ότι ο Αναστασίου δεν είχε κάνει τον κόπο να στήσει τη δουλειά του ώστε να
μπορώ να τη δω, παρότι του είχα επισημάνει ότι λίγο χρόνο είχα να του διαθέσω. Κάθισα κάπως εκνευρισμένος στην πολυθρόνα που δέσποζε στη μέση του δωματίου και του
ζήτησα να μου παρουσιάσει τη δουλειά για την οποία μου είχε κάνει λόγο. Μου απάντησε ότι τα τελάρα της ενότητας ήταν μπροστά μου.

Κοίταξα ξανά κι εντόπισα μια επιπόλαιη αντιγραφή ενός πίνακα του Freud κι έναν σκισμένο μπλε πίνακα – αντιγραφή ενός Fontana, μια αυτοπροσωπογραφία στο στυλ του Van Eyck, καθώς κι ένα κακοζωγραφισμένο τοπίο, πλαισιωμένο από μια βαριά κορνίζα. Αυτοί οι τέσσερις πίνακες ήταν προφανώς αντιγραφές ή έστω μεταγραφές πινάκων και τον ρώτησα αν αυτοί αποτελούσαν την «ενότητα» για την οποία μου είχε μιλήσει. Αν η ενότητα «Πίνακες που αναπαριστούν πίνακες» ήταν απλώς αντιγραφές γνωστών πινάκων, προφανώς έχανα τον πολύτιμο χρόνο μου. Μου απάντησε «ναι, εκτός από την αντιγραφή του Freud». Προετοιμάστηκα να του πω ότι θα ήταν καλύτερο να επιστρέψει στη δουλειά που έκανε εδώ και χρόνια (τα εσωτερικά και τα πορτρέτα του είχαν τουλάχιστον μια κάποια αξία) και να μην χάνει τον χρόνο του με ανοησίες. Σηκώθηκα παρ’ όλα αυτά, αποφασισμένος να τους δω από πιο κοντά, αλλά τότε, καθώς άλλαξε η προοπτική μου απέναντι στον πίνακα του ηλεκτρικού που υπήρχε στον τοίχο, κατάλαβα πως ήταν ύποπτα αβαθής, συνειδητοποιώντας σχεδόν αυτοστιγμεί ότι δεν ήταν ένας αληθινός πίνακας του ηλεκτρικού, αλλά ένας πίνακας ζωγραφικής που αναπαριστούσε έναν πίνακα του ηλεκτρικού. Ανιχνεύοντας στην συνέχεια τον χώρο προσεκτικότερα, ανακάλυψα ότι όλοι οι πίνακες της ενότητας βρίσκονταν όντως μπροστά στα μάτια μου. Με την συνεπικουρία της αφής αντιλήφθηκα ότι τόσο οι μαυροπίνακες και οι φελλοί – πίνακες ανακοινώσεων όσο και κάποια απ’ τα ανάστροφα τελάρα ήταν ψευδαισθητικά ζωγραφισμένοι πίνακες, καθώς κι ότι οι κορνίζες που πλαισίωναν κάποιους πίνακες ήταν επίσης ζωγραφισμένο μέρος των έργων που υποτίθεται ότι πλαισίωναν. Ξανακάθισα στην πολυθρόνα, αναλογιζόμενος ότι ο Αναστασίου μου είχε στήσει ένα παιχνίδι, βάζοντας σε δοκιμασία το βλέμμα μου, άρα και την προερχόμενη απ’ το βλέμμα διαδικασία ταυτοποίησης των πραγμάτων.

Ήταν εμφανές πλέον ότι είχε παίξει με τη λέξη «πίνακας» για να μπερδέψει πίνακες ζωγραφικής με πίνακες ηλεκτρικού, πίνακες ανακοινώσεων, πίνακες σχολικών αιθουσών (μαυροπίνακες ή πρασινοπίνακες), ανάστροφους πίνακες ζωγραφικής κι επιπροσθέτως κάποιους γνωστούς πίνακες ζωγραφικής μέσω της αναίρεσής τους, προκειμένου να σχολιάσει την καλλιτεχνική παραγωγή των τελευταίων αιώνων. Κι είχε δημιουργήσει μια ψευδαισθητικά ζωγραφισμένη ενότητα, η οποία σχεδόν με κάθε ένα κομμάτι της έθετε και κάποια ζητήματα σε σχέση με την τέχνη, την ιστορία και τη φιλοσοφία της, δηλαδή ζητήματα οντολογίας του έργου τέχνης. Στο μυαλό μου ήρθαν ο Van Eyck με τον αναπροσδιορισμό του ζωγραφικού χώρου μέσω της ζωγραφισμένης κορνίζας, οι μπαρόκ ζωγράφοι που αρνούνταν τον βαζαρικό ορισμό του πίνακα ζωγραφικής ως «παράθυρο στον κόσμο» με τους ανάστροφους δισδιάστατους πίνακές τους, ο Marcel Duchamp και το ζήτημα της οντολογίας του έργου τέχνης μέσω των ready-made του, ο σπασιαλισμός του Lucio Fontana, αλλά και ο πρώιμος Andy Warhol των κατασκευασμένων κουτιών απορρυπαντικού, ο οποίος (ως πνευματικό τέκνο του Duchamp) είχε θέσει, εκών άκων, τον αναπροσδιορισμό του καλλιτεχνικού έργου και του χρηστικού αντικειμένου κι είχε προκαλέσει την οντολογική τους σύγχυση. Αναγκάστηκα, παρ’ όλες τις ενστάσεις μου σε σχέση με την ενότητα, να ξεπεράσω τον αρχικό μου εκνευρισμό και ν’αναγνωρίσω στον Αναστασίου ότι είχε δημιουργήσει κάτι ενδιαφέρον. Και του υποσχέθηκα ότι, εκτός τούτου του προλόγου, θα έγραφα κι έναν κριτικό σχολιασμό των έργων του (θα του τον χρέωνα στη μισή μονάχα τιμή, αν αγόραζε τον πρόλογο), με τον όρο ότι αυτός θα δημοσιευόταν στον κατάλογο της έκθεσης που θ’ ακολουθούσε.

Τάσος Δημητρίου
Κριτικός & ιστορικός τέχνης

*Από τον κατάλογο της έκθεσης Πίνακες που αναπαριστούν πίνακες, στην γκαλερί Καπλανών 5, 2009.