Νεκρή φύση με κότες

Ποιο είναι το αντικείμενο που προκάλεσε τη μεγαλύτερη διαμάχη στην ιστορία του Μουσείου Metropolitan της Νέας Υόρκης; Ένας θησαυρός που αγοράστηκε σε σκανδαλώδη τιμή και του οποίου οι πραγματικοί ιδιοκτήτες απαιτούσαν να τους επιστραφεί για τουλάχιστον τρεις δεκαετίες πριν τελικά το καταφέρουν. Όχι πίνακας ζωγραφικής, όχι γλυπτό – αλλά ο κρατήρας του Σαρπηδόνος, αριστούργημα του έλληνα καλλιτέχνη Ευφρόνιου. Ένα ζωγραφισμένο κεραμικό.

Αν είσαι ένας εκλεπτυσμένος καλλιτέχνης όπως ο Κωνσταντίνος Κακανιάς, γνωρίζεις ότι πριν από 200 χρόνια η πορσελάνη θεωρείτο ένα είδος τέχνης ανάλογης σημασίας με τη ζωγραφική ή την ταπητουργία (πόσο μάλλον 2.000 χρόνια πριν, όταν η ζωγραφική των αγγείων ήταν βασικά το μοναδικό είδος τέχνης). Οπότε όταν, πριν από 14 χρόνια, φίλοι και χορηγοί ζήτησαν από τον ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνη να δημιουργήσει σειρές από ζωγραφισμένα κεραμικά πιάτα, ο Κακανιάς άδραξε την ευκαιρία για να επαναφέρει αυτή τη μορφή αρχαίας τέχνης.

Ο Κακανιάς, καλλιτέχνης που δουλεύει με πολλά μέσα, ζει στο Los Angeles και στην Ελλάδα και είναι κυρίως γνωστός για τα σχέδια και τις ακουαρέλες που θυμίζουν καρτούν με θέματα από τη ζωή φανταστικών χαρακτήρων. Ένας από αυτούς τους χαρακτήρες, μία πλούσια Ελληνίδα χήρα ονόματι κυρία Τεπενδρή, λειτουργεί κατά κάποιον τρόπο ως ένας δεύτερος εαυτός που ο καλλιτέχνης εμπνέεται από διάφορους ευρωπαίους αριστοκράτες και αστέρες του ιταλικού κινηματογράφου της δεκαετίας του ’60. Η κυρία Τεπενδρή, συλλέκτρια έργων τέχνης και πάντα ντυμένη με δημιουργίες υψηλής ραπτικής, επιδίδεται σε μια σειρά από τρελές περιπέτειες σε ολόκληρη την υδρόγειο.

Σε μία από τις πρώτες του επιτραπέζιες σειρές που δημιούργησε για τον φίλο του Christian Louboutin, o Κακανιάς ζωγράφισε σκηνές από την απίθανη ζωή του σχεδιαστή – τα παπούτσια του, το πλωτό του σπίτι στην Αίγυπτο, την κινητή ντίσκο και συγχρόνως μπουτίκ παπουτσιών που ενίοτε διασχίζει τα νερά της Ριβιέρας με τιμονιέρη τον ίδιο τον Louboutin. Ο Κακανιάς, βάζει τη σφραγίδα του σε αυτές τις σκηνές με τις έξυπνες, συχνά ειρωνικές του λεζάντες.

«Πίστευα ότι θα ήταν υπερβολικά ευαίσθητα για να τα χρησιμοποιήσει κανείς για φαγητό», λέει ο Louboutin. «Ότι τα ήθελα –ξέρεις– για διακοσμητικούς λόγους αρχικά. Τελικά, έτσι όπως κατέληξε, είναι αδύνατο να φάω πια από άλλα πιάτα. Τα χρειάζομαι όπως ένα πρεζόνι και, όπως και με τα αγαπημένα μου παπούτσια –που πάντοτε αγοράζω και δεύτερο ζευγάρι– έπρεπε απαραιτήτως να παραγγείλω άλλη μια σειρά.» Ο Κακανιάς χαίρεται με το γεγονός ότι τα πιάτα του είναι συγχρόνως αντικείμενα τέχνης και αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Για άλλους φίλους, όπως ο διακοσμητής από το Los Angeles, Peter Dunham, ο Κακανιάς αυτοσχεδίασε με έμπνευση που άντλησε από ποικίλες πηγές, ξεκινώντας από την ταινία του John Waters «Pink Flamingos» και τη γαλλική νεοκλασική αρχιτεκτονική του 18ου αιώνα και φτάνοντας μέχρι τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. (Ο καλλιτέχνης δούλεψε στο Luxor για έναν χρόνο.)

Οι κότες ήταν το θέμα μιας πρόσφατης παραγγελίας στον καλλιτέχνη από έναν συλλέκτη που εκτρέφει σπάνια εξωτικά είδη στη φάρμα του στο Connecticut. Ο συλλέκτης παρήγγειλε 55 πιάτα, δώρο για τα γενέθλια της/του συντρόφου του, όσα και η ηλικία της/του τότε. Ο Κακανιάς εμπνεύστηκε από τον όρο «κότα πολυτελείας» (ελεύθερη μετάφραση: κότα μέσα στη χλιδή) όρος που σε ορισμένους ευρωπαϊκούς κύκλους χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια γυναίκα στην οποία κάποιος προσφέρει ανέσεις, μια κοκότα, όχι πολύ διαφορετική από τη ζωή της Silvana Mangano στην ταινία του Visconti «Conversation Piece», και αγαπημένη ταινία του καλλιτέχνη. Η Δούκισσα του Devonshire και οι βασιλικές της κότες αποτέλεσαν, ανάμεσα σε άλλες, ακόμα μία πηγή έμπνευσης.

Με μερικά προκαταρκτικά σχέδια ανά χείρας, ο Κακανιάς κατευθύνθηκε στην Πάρο όπου, από το 1997, δημιουργεί τα γνωστά κεραμικά πιάτα του. Και, ίσως το μέρος να μην είναι το πιο βολικό για την παραγωγή τους, πάντως είναι το πιο ρομαντικό, σύμφωνα με τον Κακανιά. «Ο μόνος τρόπος να πας και να ’ρθεις στην Πάρο απαιτεί αρκετά δρομολόγια με βάρκες, και καμιά φορά και τη μεταφορά με γαϊδουράκι», εξηγεί. Εδώ θα περάσει ο καλλιτέχνης τους επόμενους δύο μήνες συνεργαζόμενος με τη φίλη του Monique Mailloux, μια αμερικανίδα ομογενή που διατηρεί το τοπικό εργαστήριο κεραμικής.

Μόλις τα πιάτα μπουν στον φούρνο και ψηθούν μια φορά, ο Κακανιάς καταπιάνεται με το γυμνό πήλινο πιάτο, όπως και ο προκάτοχός του ο Ευφρόνιος. Ενώ οι κλασικοί ζωγράφοι αγγείων χρησιμοποιούσαν κάτι σαν πάνινο χωνί ζαχαροπλαστικής, ο Κακανιάς ζωγραφίζει απευθείας το πιάτο. Σαν κοσμηματοπώλης, χρησιμοποιεί μεγεθυντικό φακό για να επιτύχει τη λεπτομερή διακόσμηση στο περίγραμμα. Πρόκειται για εξόχως εκλεπτυσμένη δουλειά, με ζωγραφική ακριβείας όπως και οι πορσελάνη των Σεβρών, αλλά με χαρακτήρα που σκόπιμα αποδίδει μια ελεύθερη φόρμα.

Ορισμένες φορές ο Κακανιάς αφήνει για λίγο ήσυχη την εικόνα πριν προσθέσει φράσεις πνευματώδεις – στην προσπάθειά του να αποφασίσει ποια θα ήταν η καλύτερη επιγραφή για αυτή την εύθυμη παρέα από αριστόκοτες. «Ποια κότα μοιάζει με κόμη; Ή με αρχιδούκισσα; Σου παίρνει χρόνο για να το δεις», εξηγεί. «Όλες έχουν τη θέση τους και τον τίτλο τους, και αν τους δώσεις λάθος ρόλο, μπορεί να θυμώσουν πολύ». Έτσι απονέμει στα ευφάνταστα αυτά πλάσματα τίτλους όπως «Η Αγιότητά της», «Η Δεσποινίς Μεγαλειότατη» και «Η Κόμισα της Χυδαιότητας». Μόλις ολοκληρωθεί η ζωγραφική τα πιάτα ψήνονται ξανά στον φούρνο για μιάμιση μέρα. (Τα μεγαλύτερα πιάτα μπορεί να προκαλέσουν μεγάλη απογοήτευση, καθώς εμπνέουν ορισμένες από τις πιο λεπτομερείς εικόνες αλλά συχνά ραγίζουν κατά τη διαδικασία του ψησίματος.)

Σήμερα τα πιάτα με τα ζωγραφιστές κότες παρουσιάζονται με αγάπη σε μια προθήκη –ειδικά σχεδιασμένη από τον ιδιοκτήτη– στην τραπεζαρία. Αν και αυτή είναι η πιο μεγαλειώδης παραγγελία, δεν είναι και η μεγαλύτερη. Ο Κακανιάς έχει δημιουργήσει έως και 300 πιάτα για μία σειρά, αλλά είναι ανένδοτος ως προς την πιθανότητα να μεταβεί σε μια, κατά κάποιον τρόπο, τυποποιημένη παραγωγή. «Αρνούμαι να τα τοποθετήσω σε μαγαζιά, γιατί θέλω να είναι αποδεκτά –και να αντιμετωπίζονται–μόνο ως τέχνη», λέει ο Κακανιάς, συγχρόνως ευμετάβλητος και γενναιόδωρος. «Όμως προορίζονται απολύτως και για χρήση.»

David Netto

* Από το περιοδικό WSJ, 11 Οκτωβρίου 2011.