Η τιμωρία των σειρήνων

[…]

Κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Λαζόγκα είναι η ανάπλαση της φόρμας που ηθελημένα δεν χάνει το νήμα της επικοινωνίας με την αρχική μορφή-αφετηρία. Στη διαδρομή αφήνει φανερά ίχνη-αποσπάσματα και θραύσματα να δημιουργούν διαύλους επικοινωνίας ανάμεσα στο αφηρημένο και την πραγματική ιδέα. Στο παιχνίδι αυτό, το ίχνος παίζει ένα ρόλο-κλειδί. Το ίχνος, το θραύσμα, το σπάραγμα, έννοιες που διατυπώνονται συστηματικά στα έργα του ήδη από το 1974, διατηρούν την ανάμνηση του όλου μιας πραγματικότητας εν τη απουσία της, που ταυτόχρονα αποκτά μια νέα συνείδηση. Το σπάραγμα είναι η μνήμη αλλά και το «αυτόνομο» πράγμα. Όπως ο ίδιος τονίζει «το θραύσμα είναι το έργο», «τα ίχνη εμπεριέχουν τα χαρακτηριστικά μιας υλικότητας εν υπνώσει» παραπέμποντας στο «μέσο που τα παράγει ή τα προκαλεί».

Η αφαιρετική αποδόμηση της φόρμας και της εμπεριεχόμενης αλήθειας στα έργα του, δεν σημαίνει αναγκαστικά και την κατάργησή της. Κι αυτό γιατί το ίχνος αν και δεν αποτελεί πιστή αναπαράσταση, είναι σίγουρα μια οπτική και υπόκωφη υπενθύμισή της. Όλα ανάμεσα στο πριν και το τώρα είναι απόντα και συγχρόνως παρόντα. Η παραστατική αφήγηση καταργείται. Η ανάδυση συμβολιστικών γραφών, που σημαίνουν χωρίς να φανερώνονται, παραπέμπουν τελικά σε μία νοηματική περισσότερο διήγηση, αναδυόμενη σταδιακά, μέσα από διαδοχικές και επάλληλες διαφάνειες. Έτσι, εισάγεται και η έννοια του χρόνου στα έργα του. Από μιαν άποψη, η αποδόμηση της φόρμας ερμηνεύθηκε συχνά κατά τον 20ο αιώνα είτε ως εναρκτήριο σάλπισμα για την παραμόρφωσή της, είτε ως ευκαιρία για την πλήρη άρνηση, την απαξίωση και τον τελικό θάνατό της, είτε τέλος ως επιθυμία για επαναστατική ρήξη με το παρελθόν και τους στερεοτυπικούς του κανόνες που απέδιδαν την αισθητική αξία του «ωραίου» στο σεβασμό της μορφικής αναπαράστασης. Από μιαν άλλη άποψη όμως, ο θάνατος του «ωραίου» με την παράλληλη κατάργηση των αισθητικών κανόνων, έκανε κάποιους να αναρωτηθούν για τον επερχόμενο θάνατο της τέχνης.

Αυτό που χαρακτηρίζει τον Λαζόγκα είναι ότι εμμένει στο εικαστικό ιδίωμα της γραφής και στην αναζήτηση ενός σχεδίου που αποσυντίθεται και ανασυντίθεται. Έτσι, κατορθώνει να απομονώνει με ένα τελετουργικό τρόπο (σχεδίαση σε καρμπόν με ίχνη στα τυφλά) τον κεντρικό γενεσιουργικό πυρήνα του σχεδίου. Πάντα πίστευε ότι η ζωγραφική, όπως την εννοούμε ακόμα και έπειτα από ένα αρκετά εξελιγμένο στάδιο πολλαπλών πειραματισμών, φτάνει σε ένα εκφραστικό αδιέξοδο κινδυνεύοντας να εξαντληθεί, πολλές φορές εξαιτίας των τεχνικών προδιαγραφών της. Το σχέδιο αντίθετα, η πιο αρχαϊκή και πηγαία μορφή της ζωγραφικής είναι γι’ αυτόν ένας τρόπος για να επαναδιαπραγματευθεί την εικόνα απεγκλωβίζοντάς την από τα όριά της. Ψηλαφίζει, ανασύρει εικόνες μέσα από το σκοτάδι, στα τυφλά, μέσα από τη μαύρη επιφάνεια του καρμπόν. Η άποψη της «Τυφλής Ζωγραφικής» αναδύει εικόνες κατευθείαν από το υποσυνείδητο, χωρίς την αισθητική παρέμβαση και τους κανόνες της οπτικής θεώρησης του έργου τη στιγμή της παραγωγής του. Η μαύρη επιφάνεια παρεμβάλλεται ανάμεσα στο έργο και τον ζωγράφο. Σα να θέλει να υπηρετήσει περισσότερο την Ιδέα, παρά το παραμορφωμένο είδωλό της, έτσι όπως εκείνο θα προέκυπτε από την κριτική της οπτικής επαφής μαζί του. Περισσότερο αγγίζει παρά ζωγραφίζει το σώμα των έργων του.

Εκτιμώντας την αυτονομία των υλικών, αναδεικνύει τον χαρακτήρα τους. Το καρμπόν υπονοεί ότι η εικόνα ήδη προϋπάρχει, διαφορετικά αναιρείται ο λόγος της ύπαρξής του. Όταν η εικονική πραγματικότητα κυριαρχεί στην οικονομία, στην πολιτική, στην τέχνη ή στις ανθρώπινες σχέσεις, υπάρχει ανάγκη να αγγίξεις τα πράγματα πίσω από τις κάθε λογής οθόνες που υποκαθιστούν πλήρως τη βιωματική εμπειρία. Η διαδικασία της «Τυφλής Ζωγραφικής» μέσω του καρμπόν, μοιάζει με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο ένας τυφλός: αγγίζοντας αντικείμενα και σώματα, ανακαλύπτει τη φύση τους και φαντασιώνεται τις εικόνες τους. Στην όλη διαδικασία υπεισέρχεται και θίγεται η έννοια του αινίγματος. Η αινιγματική φαντασιακή μορφή που πλάθεται ενδόμυχα, αναδύεται εξίσου αινιγματική την ώρα που σχεδιάζεται στα «τυφλά» πίσω από το σκοτάδι του καρμπόν. Έτσι το αίνιγμα αναπαράγει αίνιγμα.

[…]

Εμμονή του καλλιτέχνη είναι να εξαντλήσει όλες τις δυνατές τεχνικές και τρόπους καταγραφής του ίχνους που ο ίδιος επινοεί (εκτυπώσεις, καρμπόν, διαφάνειες, μεταξοτυπίες, φωτοαντίγραφα, φωτογραφία, επαλληλίες) ώστε να αναπαραχθεί το ίδιο σχέδιο σε όλες τις πιθανές και απίθανες εκδοχές και παραλλαγές του. Έτσι προκαλείται ένας αέναος, ατελεύτητος, επαναπροσδιορισμός των ορίων της δυναμικής του σχεδίου. Η ρήση του «φαντάσου ο θεός να είχε περιοριστεί στον Αδάμ και την Εύα της πρώτης εβδομάδας χωρίς να δημιουργήσει τις παραλλαγές τους, θυμίζει αυτόματα την πλατωνική θεωρία όπου η δουλική και απολύτως πιστή απομίμηση των πραγμάτων, αφενός μεν αναπαράγει κλώνους των οποίων η ταυτότητα είναι δυσδιάκριτη, αφετέρου δε, οδηγεί σε μια γελοία επανάληψη των αντικειμένων στερώντας τους τη δυναμική του συμβόλου. Ο Λαζόγκας δημιουργεί γόνιμες συνθήκες αέναης αναπαραγωγής ενός έργου, επεκτείνοντας έτσι δυνητικά επ’ άπειρο τα σχεδιαστικά όριά του. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στα «κατοπτρικά σχέδια», όπως ο ίδιος τα ονομάζει, ενώ με την παράλληλη και παλίμψηστη παράθεση, μεγάλων σχεδιασμένων διαφανειών, η αρχική ιδέα βιώνει αλλεπάλληλες τροποποιήσεις μέχρι το τελικό αποτέλεσμα.

[…]

Ευθύμης Γ. Λαζόγκας

* Από τον κατάλογο της έκθεσης του Γιώργου Λαζόγκα «Σειρήνες», Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας – Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα. Λάρισα, 2009.