Μια πράξη εξουσίας

«Η εικόνα είναι ένα γεγονός», σημειώνει ο Wittgenstein στο «Tractatus Logico Philosophicus». Σχεδόν την ίδια εποχή, ο Georges Braque, στα τετράδιά του «Η μέρα και η νύχτα», μας παροτρύνει: «Ας ξεχάσουμε τα πράγματα˙ ας θεωρούμε μόνο τις σχέσεις».

Το γεγονός που εκθέτει ο Δημήτρης Τάταρης στην εγκατάσταση, με την ένδειξη FRAGILE –μία πρώτη ολοκληρωμένη σειρά σχεδίων και κατασκευών με βίντεο και ήχο, ως μέρος μίας ευρύτερης έρευνας και προβληματικής του στους μεταλλαγμένους τόπους του «οικότροφου τσίρκου»*– θα μπορούσε να συνοψιστεί στο αναπόφευκτο ερώτημα: Τι είναι ένα ζώο σ’ ένα κλουβί; Έμβιο ον ή αντικείμενο; Και κατ’ επέκταση: Ποιος ακριβώς είναι το θήραμα;  Αυτό ή εμείς; Τι αποκρύπτεται πίσω από το πλέγμα του κιγκλιδώματος που αποχωρίζει τα όντα από τον φυσικό τους χώρο, συνεπώς: από τη φύση τους; «Εγώ που δεν έχω πουλιά φυλακισμένα σε κλουβιά (ένα κλουβί της μάνας μου σαπίζει στην αποθήκη) ξυπνάω καμιά φορά από ’να σιγανό κελάηδισμα», γράφει ο Ε.Χ. Γονατάς.

Κελάηδισμα, κραυγή ή ενοχή, ο τρόπος να κοιτάξουμε τη σχέση που υποβάλλει το πλέγμα (από έξω-προς-τα-μέσα, από μέσα-προς-τα-έξω, από μέσα-προς-τα-μέσα) μας φέρνει αμέσως αντιμέτωπους με το είδωλό μας. Αυτό που βλέπω είμαι εγώ.

Η νύξη που επιχειρεί ο Τάταρης εστιάζοντας στη βίαιη και παραμορφωμένη σχέση ανθρώπου-ζώου-φύσης μέσα από ποικίλες μορφές και πράξεις βίας, υποταγής και εγκλωβισμού, ανάγεται στον σκοτεινό πυρήνα της ανθρώπινης απελπισίας: η ύπαρξη είναι βορά των αναγκών της που υπαγορεύονται από τον φόβο του θανάτου. Αλαζονεία και κενοδοξία. Πλήξη και ανασφάλεια. Ναυτία. Ισχύς και επιβολή. Η ύπαρξη είναι ατελής. Τελεία. Και παύλα; Όχι ακριβώς. Διότι η ύπαρξη συγχρόνως είναι ελεύθερη και οφείλει την ευθύνη της ελευθερίας της έναντι της θέλησής της να υπάρχει.

Ο ασφυκτικός κλοιός που περιζώνει την εύθραυστη κιβωτό (το σαλιγκάρι-πύργος της Βαβέλ,  η κατσίκα με φίμωτρο-κλουβί στα ξέφτια του οικόσιτου τίποτα, το τρίπτυχο με τους σωρούς των ξύλων στο έρημο λευκό) συστήνει τα όρια της καθ’  έξιν τραγωδίας.

Ο Τάταρης γνωρίζει καλά να σχεδιάζει και να θεωρεί τις σχέσεις των πραγμάτων. Η σύμμιξη των στοιχείων και η θεώρηση των σχέσεων, από την οποία προκύπτει η εικόνα που κατασκευάζει, προσδιορίζεται από την πρώτη ύλη της εικαστικής του γλώσσας. Η λεπτομέρεια του σχεδίου, η ακρίβεια της γραμμής, η πολλαπλή επεξεργασία, οι αφηγηματικές διαστρωματώσεις και η απάλειψή τους, η ευρηματικότητα των  συνθέσεων, η ανάπτυξη στην επιφάνεια και στο χώρο, η εξαντλητική χειρωναξία, η επανάληψη, το απόσπασμα, η έλξη του άμορφου, σε συνάρτηση με το απολύτως χειροποίητο των κατασκευών του από τον ίδιο ή τη χρήση του βίντεο και του ήχου, σχηματίζουν την αλφάβητο του προσωπικού του ιδιολέκτου.

Αν και κατά βάση σχεδιαστής (με έκδηλες αναφορές στη σχεδιαστική λεπτομέρεια και πολυπλοκότητα αγαπημένων του καλλιτεχνών, όπως οι Robyn O’ Neil, Toba Khedori, Paul Noble, αλλά και στο ζοφερό, ανησυχητικό, παραισθητικό είδωλο  εικαστικών όπως ο Jake και Dinos Chapman η ο Matthew Barney), ο Τάταρης δεν αρκείται στη ζωγραφική επιφάνεια, εμπλέκεται δραστικά στον χώρο εννοώντας την εικαστική του πράξη ως ελεύθερη ανάπτυξη συνειρμών, συσχετισμών και αλληλεπιδράσεων στη χωρική συνθήκη. Οι κατασκευές του –εν μέρει, η πλαστική αντιστοίχιση των σχεδίων του στον χώρο– πείθουν για τη συνέργεια και τη σύγκλιση ως προς τη διερεύνηση και τη διεύρυνση των ορίων.

«Τα έργα τέχνης προέρχονται από τον κόσμο των πραγμάτων», γράφει ο Adorno στην «Αισθητική θεωρία»· «δεν υπάρχει τίποτε μέσα τους που θα μπορούσε να μην ανήκει σε αυτό τον κόσμο των πραγμάτων καθώς και τίποτε που θα μπορούσε να έχει αποσπασθεί από αυτόν χωρίς το τίμημα του θανάτου του».

Το FRAGILE ορίζεται από τα θραύσματα-ίχνη των πραγμάτων. Η εικόνα ενός  «χαριτωμένου», «οικείου» (πλην παραμορφωμένου, ασύστατου, σκληρού, ερειπωμένου) και, ως εκ τούτου, εύθραυστου κόσμου, παίρνει σάρκα και οστά ως σκοτεινή μεταφορά μιας διαταραχής. Η επισήμανση του δυστυχήματος.

Στο βάθος υπόκωφοι ήχοι πυκνώνουν τη σύγχυση. Ένα πουλί συμπυκνώνει την απορία.

Και μια φωνή από το ασυνείδητο.

Κάποια όνειρα που βλέπω μ’ αρέσει να τα διηγιέμαι. Τι είδα χτες. Ένας ερημίτης κόβει λουλούδι και λέει στους μαθητάδες ολόγυρα: «Βλέπετε τίποτα σ’ αυτήνε την πράξη;». Ο ένας λέει πως είναι αγάπη για τ’ άνθη και ομοίωση μαζί τους· ο άλλος λέει πως είναι η μη-συνείδηση και τείνει σε κινήσεις μη-χρησιμότητας· ένας άλλος αποκρύνεται πως ήτανε μια ανάπαυλα της αγιότητας. Ο ερημίτης πάει στο μίσχο, δένει το λουλούδι με σπάγγο, λέγοντας: «Ήτανε μια πράξη εξουσίας». Και έμεινε άφωνος έως θανάτου, κατά το όνειρο που είδα, ανασύρει από την αγελάδα του ύπνου ο ποιητής Νίκος Καρούζος.

Θάνος Σταθόπουλος

* «Οικότροφο, εννοώντας ότι κατοικεί, εξελίσσεται και αναπτύσσεται στην αντίληψη που έχει ο καθένας για τον κόσμο. Το τσίρκο συμπληρώνει τη δική μου εικόνα για έναν κόσμο που αγωνιά προσπαθώντας να εξανθρωπίσει τη φύση και να νικήσει τον θάνατο». Συνέντευξη του καλλιτέχνη στο περιοδικό «Ozon», Νοέμβριος 2006.