Quotlibet!

Πόσο μάταιη είναι η προσπάθεια να υπολογίζεις την εκπλήρωση της επιθυμίας με την ίδια την επιθυμία.

L. Wittgenstein

Η «Ζωγραφική Quo vadis;» είναι μια ερώτηση που μπορούσαμε σήμερα να ασχοληθούμε, με αυτό το παλαιό πλέγμα εικόνων, αναγνωρίζοντας την κρίση της έκφρασης που του επιβάλλεται από το σύγχρονο τεχνοκρατικό περιβάλλον και την ακαταμάχητη λογική του θεάματος των μέσων ενημέρωσης. «Είναι πιθανό να κατευθύνομαι όπου η Φωτογραφία κατευθύνεται» η Ζωγραφική θα απαντούσε με τον ίδιο υποθετικό τρόπο, υπονοώντας την κοινή υποκείμενη υποβόσκουσα θεωρία που καλλιεργεί τις δύο αυτές τέχνες για περισσότερο από έναν αιώνα. Γι’ αυτό στις περισσότερες διεθνείς εκθέσεις, δηλ. Fiac ή Art Basel, οι εικαστικοί καλλιτέχνες χωρίζονται ανάμεσα στη Ζωγραφική και τη Φωτογραφία, δίνοντας μεγαλύτερη βαρύτητα, ως επί το πλείστον, στην τελευταία. Ωστόσο, ακόμη και από την εποχή των ιμπρεσιονιστών, ο εν λόγω γάμος μεταξύ ζωγράφων και φωτογράφων επικυρώθηκε δραματικά όταν πραγματοποιήθηκε στο ατελιέ του Nadar η πρώτη έκθεση του Cézanne, του Monet και της ομάδας τους. Πόσο συμβολικό, έτσι δεν είναι! Ως εκ τούτου, με νεωτεριστικούς όρους, ήταν σχεδόν αναπόφευκτο για τη Ζωγραφική και τη Φωτογραφία να μην παίρνουν παράλληλα μονοπάτια.

Ο Τάκης Ζερδεβάς είναι ένας εξαιρετικός φωτογράφος ο οποίος, για περίπου μια δεκαετία, έχει προωθήσει στην Ελλάδα μια ενδιαφέρουσα οπτική εικασία, εξερευνώντας τα όρια και τις δυνατότητες των διαφόρων μέσων και ξεπερνώντας με πολύτιμους τρόπους οποιουσδήποτε περιορισμούς. Το έργο του Ζερδεβά δεν ταιριάζει σε κανένα κουτί και εκεί βρίσκεται η κύρια αρετή του. Ξεφεύγοντας από το προφανές. Συνοπτικά, η οπτική του επεκτείνεται στην πρωταρχική σχέση που έχει η μορφή με τον χώρο, η γλώσσα με την επικοινωνία, η εικόνα με την ίδια την έννοια – είτε είναι εκ προθέσεως είτε όχι.

Πώς, πραγματικά, διαβάζουμε εικόνες; Quotlibet! Όπως σας αρέσει, έλεγαν παλαιότερα οι άνθρωποι, και ο Σαίξπηρ υποστήριξε αυτή την ιδέα. Ο ίδιος ο Ζερδεβάς έχει επίσης μια απάντηση. «Σε τρεις διαστάσεις» θα μπορούσε να είναι μία από τις προτάσεις του. «Μέσα από τη μουσική!» Είναι μια άλλη πιθανή. Το «περπάτημα!» Είναι ένα τρίτο. Για να είμαστε ακριβέστεροι, ο καλλιτέχνης ή, στο φωτογραφικό περιβάλλον, ο «θεατής», δεν καταρρίπτει μόνο το παραδοσιακό φωτογραφικό πλαίσιο στις τρεις χωρικές διαβαθμίσεις του –πρώτο, μεσαίο, και φόντο–, αυτό που κάνει αντ’ αυτού είναι ουσιαστικά η δημιουργία ενός τρισδιάστατου συνόλου στο οποίο η άποψη μεταβάλλεται ανάλογα με την οπτική γωνία από την οποία φαίνεται. Από κάθε διαφορετικό σημείο δημιουργείται ένα διαφορετικό έργο τέχνης.

Ταυτόχρονα, ο Ζερδεβάς, θέτει θεατρικά, σαν σε μονόπρακτο μονόλογο, την εικόνα ενός άνδρα με μακρύ παλτό και καπέλο, να περιπλανάται ακίνητος (?) στο απεριόριστο οριζόντιο τοπίο. Όπως επιθεωρεί , όλα είναι ήσυχα, ασπρόμαυρα, ελάχιστα…. Ωστόσο, αυτός ο «κύριος» του Magritte, ο Estragon του Beckett φαίνεται να ξέρει… Για αυτόν, το τοπίο δεν κρύβει κανένα μυστικό. Η πιθανότητα ενός θαύματος πάντα παραμονεύει.

Έχοντας γυρίσει την πλάτη του στο ακροατήριο, ο «Θεατής» του Ζερδεβά, όπως ακριβώς και τα ρομαντικά ποτάμια του Caspar David Friedrich, βλέπει ακριβώς αυτό που έχει το δικαίωμα να κοιτάξει. Αλλά και εμείς οι ίδιοι να δούμε τι έχουμε το δικαίωμα να δούμε. Το βλέμμα του φωτογράφου χωρίζεται ανάμεσα στην ανάμνηση μιας χαμένης φυσικής αθωότητας και μιας κινηματογραφικής συγκίνησης που θυμίζει τον Bresson και τον Pasolini. Ταυτόχρονα, η καταστροφή από τη χυδαία αισθητική ενός ασταμάτητου θεάματος, αυτό που βλέπουμε είναι αυτό που μπορούμε να δούμε. Τα σύννεφα είναι βεβαίως δραματοποιημένα έτσι ώστε να μπορούν να γράψουν τα μηνύματά τους πιο ξεκάθαρα και το παλιό δέντρο στέφεται από έναν μοναχικό αετό. Για καθέναν η δική του αντίσταση. Quotlibet! Αχ, εδώ πηγαίνει τώρα ο chiaroscuro «Θεατής» που φθίνει αργά προς τη θάλασσα περιμένοντας κάτι. Σαν να περιμένει τον Γκοντό. Το μόνο είναι πως όσα αναμένονται, στις παράξενες στιγμές που ζούμε, αν δεν έχουν έρθει ακόμα, φοβάμαι ότι δεν θα το κάνουν ποτέ. Και αυτό αποδίδει στο περιβάλλον του Ζερδεβά, εκτός από το συναισθηματικό φορτίο, έναν έντονα δραματικό χαρακτήρα.

Μάνος Στεφανίδης, 2002
Επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου